بررسی چگونگی روند بازیافت پلاستیک در ایران

امروزه ، با افزایش جمعیت و پیشرفت جامعه بشری ، خواه یا ناخواه پلاستیک جزو قسمتی از زندگی ما تبدیل شده است . تقریبا همه چیز در اطراف ما دارای درصدی از پلاستیک میباشد انواع بطری های نوشیدنی و آشامیدنی تا حتی موبایل و تبلت و … ، همگی از فرآورده های پتروشیمی و پلاستیکی میباشند. محصولاتی که مدت هاست در زندگی ما وجود دارد و بعد از مدت ها امکان دارد با اتمام سوخت های فسیلی با بحران مواجه شود. به همین جهت صنعت بازیافت پلاستیک و لاستیک برای پیشگیری از وقوع این اتفاق و به تعویق انداختن آن ، اقداماتی اندیشیده اند تا عمر بیشتری برای پلاستیک های ما بخرد و از طرف دیگر جلوگیری از آسیب زدن به محیط زیست شوند. اما این اقدامات و در کل صنعت بازیافت پلاستیک کم هزینه نمیباشد و مهمترین قسمت این صنعت ، سوخت های فسیلی میباشد که از صنعت پتروشیمی نشأت میگیرد . امروزه با پیشرفت تکنولوژی میتوان با کمک بررسی خواص پلیمر ، به ساخت این محصولات ادامه داد. از طرفی دیگر گرانول عنصر بسیار مهمی برای بازیافت پلاستیک میباشد و برعکس پلیمر که به مقدار وفور در طبیعت یافت میشود ، نامحدود نیست . در این مقاله از گروه آی تی بهساز پلیمر به بررسی بازیافت پلاستیک در ایران میپردازیم تا انتها همراهمان باشید.

بازیافت پلاستیک در ایران

همانطور که گفته شد بیشتر مواد پلاستیکی با استفاده از مواد نفتی ساخته شده است و دارای طول عمر بالایی میباشند. همین مسئله منجر میشود رها کردن یک ماده پلاستیکی در طبیعت ، مشکلات زیادی را برای محیط زیست به وجود میآورد. بدین دلیل که تجزیه هرکدام از آن ها حدودا سیصد سال طول میکشد و طبیعت قادر به این کار نبوده و بدین جهت موجب میشود تا دستگاه هایی تولید شوند که آن ها را بازیافت کنند و مجددا به چرخه طبیعی بازگردانده شود. نتیجتا نه تنها مضرات آن برای محیط کمتر خواهد بود ، بلکه به کاهش مصرف و تولید هم کمک میکند. عملیات بازیافت پلاستیک در کشور ما، ایران نتنها برای مفید زیست نخواهد بود بلکه این امر منجر به کاهش هزینه های تولید کنندگان هم خواهد شد ؛ در نتیجه سود دهی آن ها افزایش خواهد یافت . همانطور که در زیر قابل مشاهده است مواد پلاستیک گرانول در رنگ های متفاوتی وجود دارند بدین دلیل چنانچه جداسازی نشوند ، هنگام ذوب با یکدیگر ترکیب شده و در نتیجه رنگ آن ها کدر و تیره خواهند شد.

مواد پلاستیک گرانول

کارخانه های بازیافت پلاستیک همواره سعی میکنند برای رفع این مشکل ، مستربچ های رنگی را در مرحله ذوب مواد پلیمری اضافه میکنند تا به تغییر رنگ آن کمک نمایند و در آخر رنگ دلخواه ایجاد میشود.

مراحل بازیافت پلاستیک در ایران چگونه است ؟

در کل میتوان گفت انواع پلاستیک در طبیعت وجود دارد که هرکدام دارای رفتار خاصی میباشد و  همه آن ها بغیر از پلی اتیلن و پلی پروپیلن با یکدیگر ناهمگن هستند . یعنی قابلیت اختلاط با همدیگر را ندارند. از آنجا که پلاستیک ها دارای انواع گوناگونی میباشند ، روند بازیافت آن ها با یکدیگر متفاوت بوده و  بایستی به صورت جداگانه بازیافت شوند. هر کدام از مواد اولیه پلاستیکی مانند پلی اتیلن و پلی پروپیلن و پلی آمید دارای خاصیت های ویژه خود میباشند ، ترکیب کردن و ذوب آن ها با یکدیگر ، منجر به ایجاد ترکیب ناهمگونی خواهد شد و پس از جمع آوری ضایعات ، بایستی آنها را برجسب مواد اولیه ساخت و سختی و نرمی آن جداسازی کرد.

در کل سه روش برای بازیافت پلاستیک وجود دارد : ( بازیافت مکانیکی | بازیافت شیمیایی | بازیافت انرژی ) و مراحل بازیافت پلاستیک در ایران به شرح زیر است :

مرحله اول : جداسازی مواد پلاستیکی

مواد پلاستیکی در انواع گوناگون تولید میشود و امکان دارد مواد اولیه هرکدام آن ها متفاوت میباشد. بدین جهت بسیار مهم است که پیش از بازیافت آن ها دسته بندی شود ، هریک از مواد اولیه که در خط تولید مورد استفاده قرار میگیرد مانند پلی اتیلن سبک و سنگین و پلی پروپیلن و … دارای ویژگی های متفاوت و خاصی میباشد که چنانچه بایکدیگر ترکیب و ذوب شود منجر میشود محصول نهایی کیفیت بسیار پایینی داشته باشد. افرادی که در قسمت جداسازی بازیافت پلاستیک فعال میباشند ، موادی که وجود دارد با توجه به نوع ماده اولیه آن ، سختی و نرمی این محصولات جدا میکنند.

مرحله دوم : آسیاب کردن مواد پلاستیکی

پس از جداسازی مواد پلاستیکی ، لازم است آن ها وراد دستگاه های آسیاب شوند تابه وسیله این ماشین آلات خرد شده و به اصطلاح به پرک های پلاستیکی تبدیل شوند.

مرحله سوم : شست و شوی مواد پلاستیکی

بعد از تولید پرک های پلاستیکی ، این پرک ها توسط مواد شوینده معمولی یا کربنات سدیم تمیز میشوند، این کار بدین دلیل صورت میگیرد تا مواد فلزی و گرد و خاک و سنگ ریزه های موجود در بین آن ها خارج شود. به منظور جداسازی ناخالصی ها ، آن ها را در استخری از آب شناور میشوند و نتیجتا سنگ ریزه و یا فلزات موجود در بین این مواد ته نشین شدخ و پرک های پلاستیکی روی آب شناور میشوند.

مرحله چهارم : خشک کردن پرک های پلاستیکی

بعد از خروج مواد از درون استخر آب ، پرک های پلاستیکی خیس و مرطوب بوده بدین جهت نیاز است که خشک کردن آن ها به سرعت صورت گیرد دلیل این مسئله این است که رطوبت میتواند بر روی کیفیت محصول نهایی تاثیر بگذارد. مواد آسیاب شده به وسیله کوره های حرارتی ، تحت عمل خشک شدن قرار گرفته میشود.

در کل میتوان گفت مراحل بازیافت پلاستیک ، برای عموم پلاستیک ها صادق میباشد اما استثناعاتی دارد ( به عنوان مثال سبد : میتوان آن ها را آسیاب کرد و پس از آسیاب ، بسته بندی و به مرحله گرانول سازی و حتی برای تولید مجدد سبد ارسال شود ) برخی پلاستیک ها که از خط تولید کارخانه ها می آیند تمیز است و با پلاستیک هایی که از سطح شهر جمع آوری میشود، متفاوت میباشد.

تفاوت بازیافت پلاستیک در ایران با سایر کشور ها  

آیا تابحال طلای کثیف را شنیده اید؟ طلای کثیف اصطلاحی است که به پلاستیک گفته میشود و به ارزش بازیافت آن اشاره میکند. البته لازم به ذکر است هرچقدر این طلا با ارزش باشد ، به همان اندازه بازیافت آن نیز هزینه بر و ارزشمند است. بعضی از پلاستیک هایی که جمع آوری میشوند و به کارخانه های بازیافت هدایت میشوند ، تمیز و برخی دیگر نیز کثیف هستند. پلاستیک های کثیف به شیت و شو نیاز دارند و بدین جهت در صنعت پلاستیک ، دستگاه های متعددی وجود دارند که وظیفه اصلی آن ها شست و شو این پلاستیک های کثیف میباشد . بعد از جداشدن این دو دسته از ضایعات و شست و شو دسته کثیف ، وارد مرحله بعدی میشود.

ساده ترین اشیا پلاستیکی در میان این ضایعات وسایل کوچک ، انواع ظروف ها ، آبکش ها و ضایعات سبک میباشند. این قطعات پلاستیک بعد از شست و شو به آسانی وارد آسیاب پلاستیک میشود و بعد از خرد شدن به صورت مستقیم در بسته بندی های مخصوص خود قرار میگیرند. همه این پلیمر های به دست آمده از این آسیاب در بیشتر کارخانه های دنیا به صورت بسته بندی های مجهز حمل و نقل میشوند. اما در کشور ما ایران ، از گونی معمولی بجای بسته بندی های رایج استفاده میشود. بعد از مرحله خارج شدن از آسیاب، ضایعات پلاستیک به دو دسته تقسیم بندی میشوند :

1 ) محصولات خالص 

2 ) محصولات ناخالص 

که خود آن براساس جنس و رنگ تفکیک بندی میشوند. پس از این جداسازی ، قطعات ناخالص دور ریخته میشوند و پلاستیک های خالص به جمع بقیه پلاستیک ها ملحق میشوند. البته لازم به ذکر است در ایران بخاطر این که مراحل بازیافت در کارگاه های کوچک صورت میگیرد ، از روش های دیگری برای جداسازی این ناخالصی ها استفاده میشود. متاسفانه در ایران بخاطر کمبود دستگاه بازیافت پلاستیک اتوماتیک ، باعث میشود کارگران  در ابتدا گونی های ناخالص را در ستون های مرتفع آب ریخته و اجازه میدهند تمام این ناخالصی ها ته نشین شوند و سپس به جمع آوری مواد خالص میپردازند که از نظر هزینه دستگاه های بازیافت پلاستیک اتوماتیک به صرفه میباشد . بعد از مرحله بازیافت ضایعات پلاستیک ، پلاستیک های بازیافت شده وارد دستگاه های سانتریفیوژ برای خشک شدن میشود . چرخش 360 درجه این دستگاه ها به سرعت ، این مواد خالص را آبگیری میکنند .

اگر بخواهیم بزرگترین تفاومت میان بازیافت در ایران و سایر کشور های خارجی را بگوییم، استفاده از پروسه های مدرن و دستی میباشد. در کشور ما ، هریک از دستگاه های بازیافت علاوه بر هزینه دستگاه ، هزینه های نگهداری زیادی هم در پی دارد . به همین دلیل ، بیشتر صاحبان سوله های بازیافت ، تعدادی کارگر استخدام میکنند. ( البته لازم به ذکر است قسمت آسیاب کردن پلاستیک همچنان بایستی به صورت مکانیکی صورت گیرد . اما همه پلیمر به دست آمده از این پس ، با دخالت دست جمع آوری میشود. هزینه بکارگیری کارگران اغلب به مراتب پایین تر از دستگاه های گران قیمت میباشد. به همین دلیل ، ناخالصی باری بازیافت پلاستیک ما همواره در سطح بالایی قرار دارد . همه پلیمر های به دست آمده از بازیافت بعدا در پروسه تولید محصولی دیگر وارد شده و نتیجتا با تولید محصول ناخالص ، این چرخه با هر بار تغییر ، 1 درصد به ناخالصی های نهایی محصولات می افزاید. 

پلیمر نامرغوب یکی دیگر از دلایل ساخت پلاستیک های خشک و شکننده میباشد. اجناس پلاستیکی که گاهی اوقات با برجستگی های نامتعارف در بازار تولید میشود هم یکی دیگر از محصولات پلیمری نامرغوب میباشد. به همین جهت ، بهتر کردن کیفیت بازیافت پلاستیک و لاستیک میتواند اولین و مهمترین قدم در کاهش هزینه های آینده شود از طرف دیگر استفاده از دستگاه های گران قیمت میتواند ارزش تولیدات و کیفیت آن ها را بالا برد و از طرف دیگر هر پلاستیک در حد مشخصی قابل بازیافت میباشد. هنگامی که یک محصول پلیمری از حد مشخصی از ناخالصی آن بگذرد، دیگر قابل بازیافت نخواهد بود و از همین رو 2 تاثیر منفی در زندگیمان خواهد داشت : 

1 ) اول : استفاده بیش از حد معمول از منابع طبیعی میباشد.

2 ) دوم : از بین رفتن محیط زیست . 

متاسفانه به دور از هرگونه سو و غرضی میتوان گفت شیوه بازیافت پلاستیک در کشور ما به همین شیوه بی کیفیت و نامرغوب رو به پیشرفت میباشد و کارخانه های کوچک به تولید پلیمر های نامرغوب ادامه میدهد. بعد از گذراندن این برهه ، شاید تا پنجاه سال آینده شاهد پلاستیک هایی باشیم که نه ارزش استفاده دارند و نه میتوان آن ها را بازیافت نمود. 

نحوه تولید مواد پلاستیک گرانول بازیافتی 

بعد از این که تمامی مراحل بازیافت با دقت و یکی پس از دیگری صورت گرفت میتوان از آن ها مجددا جهت تولید سایر محصولات پلاستیکی استفاده کرد ، لازم به ذکر است عوامل موثر بر کیفیت گرانول بازیافتی بسیار اهمیت دارد و بدین منظور به کمک روش تولید رشته ای و یا خشک ، آن ها به صورت مواد پلاستیک گرانول در میآید. این اقدام به وسیله دستگاه گرانولساز انجام میشود ، پرک های پلاستیکی با عبور از این ماشین آلات به قطعاتی تبدیل میشوند که دانه دانه و ریز میباشند که به آنها گرانول میگویند . تولید گرانول به کمک مواد بازیافتی بدین صورت انجام میشود که ابتدا تمامی پرک های پلاستیکی در دستگاه اکسترودر به نقطه ذوب رسیده و چنانچه به روش رشته ای تولید شوند بوسیله دستگاه های برش در استخری از آب سرد قرار میگیرند تا دمای آن ها کاهش یابد و پس از آن مراحل خشک شدن آن صورت میگیرد و اگر از روش خشک استفاده شود بجای ورود به یک استخر آب بسمت لوله هایی که درون آن ها هوای سرد و خشک وجود دارد هدایت میشوند. انتخاب هر کدام از این روش ها باتوجه به متریال نهایی برای تولید و نیاز مصرف کننده صورت میگیرد . با این حال در کل میتوان گفت که : 

بازیافت مواد پلاستیکی دارای اهمیت بسیاری میباشد.